Główne ośrodki przemysłu to: Łódź, Pabianice, Konstantynów Łódzki, Łask, Zgierz, Zduńska Wola. Charakterystyka okręgu przemysłowego: trzeci co do wielkości w Polsce, restrukturyzowany, o małej dynamice wzrostu. Jego powstanie przypada na początek XIX w. i wiąże się z rozwojem przemysłu włókienniczego. i przetwarzaniem ich na środki produkcji (maszyny, urządzenia wykorzystywane w procesie pracy, a także środki konsumpcji, np. żywność, AGD, odzież). Wyróżnia się szereg czynników wpływających na lokalizację przemysłu. Główne ośrodki i okręgi przemysłowe w Polsce Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Zad 6 Na mapie konturowej świata zaznacz godnie z legendą okręgi przemysłowe,których nazwy podano niżej . Natychmiastowa odpowiedź na Twoje pytanie. Staropolski Okręg Przemysłowy – najstarszy okręg przemysłowy w Polsce, położony na obszarze województw: świętokrzyskiego, mazowieckiego i łódzkiego. Rozwinięty przemysł metalurgiczny, środków transportu, maszyn, materiałów budowlanych, ceramiki szlachetnej oraz hutnictwa żelaza. Stanowił najbardziej uprzemysłowiony region Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W Europie powstają zielone okręgi przemysłowe. W Polsce też powinny To głównie przez te obciążenia 1 MWh na rynku konkurencyjnym w Polsce w I kwartale 2023 roku kosztowała średnio Okręgi przemysłowe -charakterystyka. *okręg górnośląski * okręg warszawski * okręg staropolski * okręg łódzki. Euroregiony- jak powstają, w jakim celu. Euroregion Karpaty, został założony dnia 14. 02. . Przemysł jest to grupa przedsiębiorstw zajmujących się produkcją bądź organizacji wytwarzających czy też dostarczających różne towary, usługi, a także źródła dochodu. W ekonomi dzielimy go na trzy grupy, a mianowicie podstawowy, drugorzędny i trzeciorzędny, zaś ten drugi dzieli się jeszcze na przemysł lekki i ciężki. Przemysł podstawowy występuje w gospodarkach krajów dopiero rozwijających się oraz słabo rozwiniętych i zaliczamy do niego rolnictwo, rybołówstwo, leśnictwo, a także wydobycie minerałów i kamieni. Często dzieli się go na 2 grupy: przemysł rdzenny, dotyczący produkcji surowców, których ilość zależy od interwencji ludzkiej, a także przemysł wydobywczy, który obejmuje produkcje surowców wyczerpalnych. Druga grupa jest to przemysł drugorzędny, zwany także wytwórczym. Jego działalność polega na: przetwarzaniu surowców dostarczanych przez przemysł podstawowy na dobra konsumpcyjne, a także tworzy dobra kapitałowe, które wykorzystuje się do produkcji dóbr konsumpcyjnych i niekonsumpcyjnych. Przemysł ten obejmuje także gałąź wytwarzającą energie, a także bardzo istotną gałąź budowlaną. Dzielimy go na dwie kategorie. Pierwsza z nich to przemysł ciężki, czyli taki który wymaga często dużych nakładów finansowych, zaś druga to przemysł lekki, który nie wymaga tak dużych inwestycji kapitałowych. Sektor trzeci obejmuje przemysł trzeciorzędny, nazywany także usługowym. Obejmuje on gałęzie, niezajmujące się produkcją, lecz zapewniające usługi lub zyski, na przykład poprzez generacje dochodów. Zazwyczaj w gospodarkach wolnorynkowych, a także mieszanych w sektorze tym działają zarówno przedsiębiorstwa prywatne, jak i państwowe. Jego działalność dotyczy takich elementów, jak: handel, finanse, bankowość, ubezpieczenia, turystyka, hotelarstwo, rozrywka, administracja, zdrowie, edukacja, a także siły obronne. W Polsce przemysł podzielony jest na wiele okręgów przemysłowych, czyli takich miejsc, gdzie znajduje się kilka lub kilkanaście zakładów produkcyjnych powiązanych ze sobą terytorialnie, z których wiele miało początki już w okresie zaborów i to głównie od tego na terenie którego z nich się znajdowały zależał ich rozwój, gdyż w każdym z zaborów była inna sytuacja gospodarcza. W związku z tym najlepiej rozwinęły się tereny będące wówczas pod zaborem pruskim, gdyż były one zapleczem gospodarczym Niemiec, w zaborze rosyjskim także były duże możliwości rozwoju, dzięki czemu powstało wówczas na tym terenie wiele fabryk i zakładów produkcyjnych. Najgorzej sytuacja się miała pod zaborem austriackim, gdzie władze zupełnie nie interesowały się gospodarką na tych terenach. Sytuacja ta doprowadziła do znacznej dysproporcji, którą można zaobserwować nawet dzisiaj. W latach 80 i 90 nastąpiła bardzo znaczna recesja, czyli zahamowanie tempa wzrostu gospodarczego, powodujące spadek produktu krajowego brutto, co doprowadziło do licznych zwolnień w przemyśle oraz do rozpadu niektórych okręgów na mniejsze. Spowodowało to także likwidacje kilku okręgów przemysłowych, a mianowicie: białostockiego, zielonogórskiego, kaliskiego, a także legnicko-głogowskiego. Pod koniec lat 90 zajęto się restrukturyzacją przemysłu, co doprowadziło do zwiększenia roli większych okręgów przemysłowych o zróżnicowanej strukturze gałęziowej, takich jak: gdański, poznański, warszawski, wrocławski. W tym samym czasie zaczęło redukować się znaczenie mniejszych okręgów, takich jak: tarnowski, tarnobrzeski, karpacki, górnośląski, łódzki, częstochowski i sudecki. W roku 1989 nastąpiła w Polsce zmiana gospodarki na wolnorynkową, co wymusiło wiele zmian, w tym związanych z własnością przedsiębiorstw. Poprzez restrukturyzacje trwają one do dziś, dzięki czemu powoli zaczynamy doganiać kraje zachodnie. Największe znaczenie na ziemiach polskich mają obecnie okręgi surowcowe, wśród których można wymienić: płocki, opolski, piotrkowsko-bełchatowski, częstochowski, tarnobrzeski, karpacki, sudecki, górnośląski i staropolski. Pozostałe okręgi, takie jak: toruński, bydgoski, poznański, wrocławski i krakowski wykorzystują duże zasoby siły roboczej oraz dogodne położenie, a co za tym idzie rynki zbytu w dużych miastach. Schemat 1. Polskie Okręgi Przemysłowe Poszczególne okręgi przemysłowe Polski: Górnośląski Okręg Przemysłowy(GOP) – jest to największy region przemysłowy naszego kraju, a także jeden z większych w całej Europie. Zajmuje powierzchnię 3359,74 km² oraz ma ponad 2,5 miliona mieszkańców Znajduje się na Wyżynie Śląskiej, a także Kotlinie Oświęcimskiej. Jego teren obejmuje województwo śląskie, a także część województwa małopolskiego, zaś pod względem geologicznym znajduje się w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Swoim zasięgiem obejmuje czternaście większych miast oraz kilkanaście mniejszych miasteczek i wsi, są to między innymi: Bytom, Chorzów, Gliwice, Siemianowice, Zabrze, Tychy, Sosnowiec, Ruda Śląska, a także Dąbrowa Górnicza. Jego głównym miastem są Katowice. Zdjęcie 1. Miasta GOP-u Okręg ten zajmuje się produkcją w bardzo wielu dziedzinach. Największe znaczenie ma tam przemysł górniczy, gdyż na terenie GOP-u znajduje się kilkanaście czynnych kopalń węgla kamiennego. Wśród nich możemy wyróżnić między innymi kopalnie „Wujek”, „Katowice”, „Staszic”, „Wieczorek” itd. Oprócz węgla wydobywane są tutaj również rudy cynku i ołowiu w takich miastach jak Bytom, czy też Tarnowskie Góry. Bardzo duże znaczenie ma także przemysł hutniczy, albowiem występują tu liczne huty żelaza i metali nieżelaznych. Kolejną bardzo istotną dziedziną przemysłu, którą zajmuje się GOP jest przemysł energetyczny, a mianowicie znajduje się tu kilkanaście elektrowni oraz elektrociepłowni. Do największych zalicza się elektrownie w Łaziskach Górnych, Będzinie, Sierszy, Skawinie i Jaworznie. Duże znaczenie w GOP-ie ma także przemysł chemiczny. Znajdują się tutaj zakłady azotowe, fabryka farb i lakierów Hajduki oraz znana w całej Europie firma produkująca artykuły chemiczne i kosmetyki Pollena Savona. Ponadto Górnośląski Okręg Przemysłowy jest znany w całej Europie z przemysłu motoryzacyjnego i transportowego. Mianowicie znajduje się na jego terenie fabryka Ople(Gliwice), a także fabryka Fiata(Tychy), oprócz tego produkowane są tutaj pojazdy szynowe, głównie tramwaje firmy Alstom Konstabl oraz pojazdy pancerne(w tym czołgi) firmy Bumar Łabędy. Zdjęcie 2. Fabryka Opla w Gliwicach GOP stanowi także jeden z większych węzłów kolejowych w Polsce i to zarówno w dziedzinie przewozów pasażerskich, jak i towarów. Na jego terenie znajduje się kilka dworców, a także kilkadziesiąt stacji PKP skąd można dojechać nie tylko w każde miejsce Polski, ale też do najważniejszych stolic europejskich. Przez teren GOP-u przebiega również wiele szlaków komunikacyjnych, takich jak: autostrada A4 łącząca Niemcy z Ukrainą, trasa europejska E75 przebiegająca od Norwegi aż po Kretę, a także wiele innych tras łączących GOP z całym krajem. Jeśli zaś chodzi o transport, to na terenie powyższego okręgu przemysłowego znajduje się także międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice oraz kilka lotnisk aeroklubowych. Górnośląski Okręg Przemysłowy jest także jednym z większych ośrodków naukowych na świecie, gdyż znajduje się tutaj prawie pięćdziesiąt uczelni wyższych, gdzie uczy się ponad ćwierć miliona studentów. Najbardziej popularne z nich to: Uniwersytet i Politechnika Śląska, Akademia Muzyczna, Ekonomiczna i Wychowania Fizycznego w Katowicach, Akademia Sztuk Pięknych oraz wiele uczelni technicznych. Opolski Okręg Przemysłowy (OP) – jeden z mniejszych okręgów przemysłowych w Polsce. Znajduje się na terenie województwa opolskiego. Duże znaczenie odgrywa w nim przemysł mineralny, czyli cementowy i wapienniczy, bowiem w ciągu ostatnich 150 lat istniało tam aż 9 cementowni, między innymi: Piast, Odra, Bolko, Silesia, Groszowice, Wróblin. Kolejną dziedziną przemysłu występującą na tym terenie jest przemysł chemiczny, reprezentowany przez takie zakłady jak: rafineria w Bełchatowni Śląskiej, nawozy azotowe z Kędzierzyna oraz liczne koksownie. Również duże znaczenie ma tam przemysł spożywczy(zakłady mleczarskie firmy Zott oraz cukrownicze), a także przemysł włókienniczo-odzieżowy oraz obuwniczy. Ponadto w Opolu działa elektrownia, zaopatrywana z kopalń Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Warszawski Okręg Przemysłowy (WOP) – jest to drugi pod względem wielkości okręg przemysłowy w Polsce. Obejmuje on prawie całe województwo mazowieckie oraz małe fragmenty innych województw. Na jego terytorium znajduje się 35 miast, w tym: Warszawa, Piaseczno, Pruszków, Żyrardów, Konstancin-Jeziorną oraz Skierniewice, które zamieszkuje łącznie ponad 2,3 miliona osób z czego w przemyśle pracuje prawie ćwierć miliona, zaś jego powierzchnia wynosi ok. 7 tys. km2. Początki WOP-u sięgają XIX wieku, kiedy to Warszawa była największym miastem na ziemiach polskich, co doprowadziło do najwyższej koncentracji ludności w Polsce. W okresie II Wojny Światowej wszystkie zakłady przemysłowe na tym terenie całkowicie podupadły, lecz już w dziesięć lat po wojnie nastąpił gigantyczny rozwój WOP-u. Był on możliwy między innymi dzięki stołecznym funkcją Warszawy a także dogodnemu położeniu oraz różnym wielkomiejskim czynnikom, które są bardzo przyjazne industrializacji, zaś jego cechą charakterystyczną jest to, że występuje w nim bardzo duży udział nakładu finansowego spoza Polski oraz liczne inwestycje. Warszawski Okręg Przemysłowy znacznie różnie się od GOP-u, gdyż jest wyspecjalizowany w sektorach przemysłu typowych dla terenów wielkomiejskich i w najmniejszym stopniu nie jest on oparty na surowcach mineralnych. Dominującą gałęzią przemysłu jest tu branża elektromaszynowa, na którą to jeszcze dwadzieścia lat temu przypadało 50% zatrudnionych osób i skupia się ona głównie w Warszawie, Błoniach, Pruszkowie, Piasecznie, a także w Ożarowie i Mińsku Mazowieckim. Olbrzymie znaczenie ma także przemysł elektroniczny i elektrotechniczny, albowiem żadna inna aglomeracja przemysłowa kraju nie dorównuje mu pod względem stopnia koncentracji. W wyniku produkcji tych zakładów otrzymujemy: telewizory, radioodbiorniki, półprzewodniki, sprzęt medyczny i optyczny, przyrządy pomiarowe, a także akumulatory. Duże znaczenie ma tu także przemysł maszynowy i metalowy, a konkretniej produkcja obrabiarek, łożysk toczonych i pomp, a także maszyny i urządzenia przeznaczone do budownictwa. Pozostałe gałęzie przemysłu występujące w WOP, to: przemysł farmaceutyczny, poligraficzny, spożywczy, kosmetyczny, a także odzieżowy. Na jego terenie znajduję się także huta stali szlachetnej oraz walcownia metali nieżelaznych w Warszawie. Jeszcze do niedawna okręg ten charakteryzował się największą w kraju koncentracją przemysłu środków transportu, albowiem znajdują się tutaj Fabryka Samochodów Osobowych, a także Zakłady Mechaniczne „Ursus”, ponadto zakłady naprawcze taboru kolejowego w Pruszkowie i Mińsku Mazowieckim i inne firmy zajmujące się sektorem motoryzacyjnym, lecz większość z nich obecnie już nie istnieje lub przeżywa bardzo poważny kryzys. Zdjęcie 3. FSO w Warszawie Bardzo charakterystycznym elementem tego okręgu jest również bardzo duży udział kadr wykwalifikowanych w całokształcie zatrudnienia, co prowadzi do bardzo silnie rozwiniętej kooperacji. Łódzki Okręg Przemysłowy (ŁOP) – ma powierzchnie 7,9 tys. km². i znajduje się na terenie województwa łódzkiego, obejmuje swoim zasięgiem takie miasta jak: Łódź, Zgierz, Pabianice, Konstantynów i Aleksandrów Łódzki, Ozorków, Sieradz, Zduńską Wolę i Tomaszów Mazowiecki. Powstał w latach 20. XIX wieku wskutek dekretów sejmu Królestwa Polskiego, kiedy to Łódź włączono do miast fabrycznych Kalisko-Mazowieckiego Okręgu Przemysłowego. Dzięki dogodnym warunkom naturalnym region ten zaczął gwałtownie się rozwijać, aż do lat 90. XX wieku. Od około dwudziestu lat w ŁOP-ie trwa kryzys gospodarczy, który został spowodowany spadkiem produkcji w przemyśle lekkim. Łódzki Okręg Przemysłowy był w czasach swej świetności znany na całym świecie z przemysłu włókienniczego. Innymi dobrze rozwiniętymi gałęziami w tym regionie były także przemysł: elektromaszynowy, chemiczny oraz skórzano-obuwniczy. Obecnie na terenie ŁOP-u znajdują się fabryki wielkich zagranicznych inwestorów, produkujących głównie sprzęt AGD, do których zaliczamy firmy: Bosch, Siemens, Philips, Indesit oraz General Electric. Zdjęcie 4. Fabryka Indesit w Łodzi Okręg ten, w związku z dogodną lokalizacją, a także powstaniem przyszłego węzła komunikacyjnego wybrały na swoją siedzibę, także inne wielkie koncerny zagraniczne, jak np Coca Cola, Gillette czy też Shell. Ponadto na potrzeby miasta zaczął się rozwijać na przedmieściach przemysł spożywczy i poligraficzny. Od kilku lat, z powodu wysokiego i stopniowo spadającego bezrobocia i przy tym dużej liczbie wykształconych osób do ŁOP-u zaczęły przybywać firmy zajmujące się usługami niematerialnymi, do których możemy zaliczyć między innymi księgowość, bankowość elektroniczną, telemarketing oraz usługi informatyczne. Do najistotniejszych powstałych w tym sektorze zakładów należą centra księgowe CitiBanku i Philipsa, centrum usług informatycznych Accenture, centrala mBanku oraz multiBanku, a także główna siedziba firmy Ericpol Telecom. Bielski Okręg Przemysłowy (BOP) – obecnie czwarty co do wielkości okręg przemysłowy. Powstał w pierwszej połowie XIX wieku, kiedy to na jego terenie zaczęły się tworzyć liczne zakłady włókiennicze, zaś rozwój tej dziedziny przemysłu, jakim jest włókiennictwo oparty był na tradycjach regionu, gdyż początki sukiennictwa na tych ziemiach sięgają nawet XVIII wieku. Swoim obszarem obejmuje obecnie tereny południowej Polski, rozciągający się od Pszczyny na północy do Żywca na południu oraz od Cieszyna na Zachodzie, po Andrychów na wschodzie. Do głównych ośrodków przemysłowych BOP-u zaliczamy: Bielsko-Białą, Cieszyn, Andrychów, Pszyczynę, Żywiec, Skoczów, Kęty oraz Czechowice-Dziedzice. Jego powierzchnia wynosi 2,6 tys. km². Cechuje go korzystna lokalizacja, biorąc pod uwagę zaopatrzenie w energie oraz minerały. Na jego terenie największe znaczenie ma przemysł włókienniczy, a w szczególności zakłady bawełniane w Andrychowie oraz wełniane w Bielsku-Białej. Dopiero od XX wieku zaczęły się tutaj rozwijać inne gałęzie przemysłu, do których zaliczamy przemysł maszynowy, samochodowy (Fabryka Samochodów Małolitrażowych, która przerodziła się w Fiat Auto Poland), oraz metalurgiczny. Najbardziej znane zakłady znajdujące się na jego terytorium to kombinat chemiczny w Oświęcimiu, a także browar w Żywcu. Na terenie BOP-u znajduję się także bardzo znana wytwórnia filmów rysunkowych. Zdjęcie 5. Fabryka Fiat Auto Poland w Bielsku-Białej Staropolski Okręg Przemysłowy (ZS) – najstarszy okręg przemysłowy w Polsce. Nazywany jest także Zagłębiem Staropolskim, bądź Staropolskim zagłębiem przemysłowym. Swoim obszarem zajmuje terytorium województw: świętokrzyskiego, mazowieckiego i łódzkiego, ponadto obejmuje tereny Gór Świętokrzyskich, doliny rzeki Kamiennej, Podgórza Iłżeckiego, Płaskowyżu Suchedniowskiego oraz częściowo Garbu Gielniowskiego. Jego główne ośrodki przemysłowe to: Kielce, Starachowice, Radom, Skarżysko-Kamienna oraz Ostrowiec Świętokrzyski. Pierwsze zakłady przemysłowe na tym obszarze powstały już w średniowieczu. Początkowo rozwijało się tutaj bardzo szybko hutnictwo i górnictwo, a także przetwórstwo metali, na przykład wykorzystywane do produkcji broni. Bardzo ważną rolę pełnił tu także przemysł wydobywczy, głównie rud ołowiu, miedzi oraz srebra. W wieku XVI znajdowało się tutaj aż 60 kuźnic, w kolejnym wieku wybudowano dwa pierwsze wielkie piece, a kilkadziesiąt lat później było ich już 27(na 34 w Polsce). Doprowadziło to do bardzo szybkiego wyczerpania zasobów miedzi oraz ołowiu i wówczas zaczęto się zajmować przetwórstwem żelaza. Największy rozkwit Staropolskiego Okręgu Przemysłowego przypada na pierwszą połowę XIX wieku, kiedy to dzięki działalności Stanisława Staszica oraz Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego zaczął tam dominować przemysł metalowy. Powstało wtedy wiele nowych walcowni, pieców, a także fryszerek. Już w drugiej połowie tego samego wieku nastąpił jednak kryzys w ZS, spowodowany głównie utratą niepodległości polski, a także powstaniem Zagłębia Dąbrowskiego. W okresie międzywojennym ZS włączono w do Centralnego Okręgu Przemysłowego, co wiązało się z wieloma modernizacjami, zaś po II Wojnie Światowej nastąpiła znaczna rozbudowa przemysłu zbrojeniowego i powstało wiele nowych fabryk, jak na przykład Fabryka Samochodów Ciężarowych „Star” w Starachowicach. Obecnie w obrębie ZS duże znaczenie mają takie gałęzie przemysłu jak: przemysł metalurgiczny, maszynowy, ceramiczny, hutniczy (Huta żelaza w Ostrowcu Świętokrzyskim), górniczy, środków transportu oraz materiałów budowlanych. Na jego terytorium znajduję się również elektrownia „Kozienice”, zakład tworzyw sztucznych w Pionkach oraz zakłady tytoniowe w Radomiu. Zdjęcie 6. Elektrownia "Kozienice" Zielonogórsko-Żarski Okręg Przemysłowy (ZiŻ) – swoim terenem obejmuje zachodnią Polskę. Jego główne ośrodki przemysłowe to: Zielona Góra, Żary, Żagań, Sulęcin, Szprotawa, Nowa Sól, Lubsko oraz Jasień, Przy czym każde z tych miast jest wysoko wyspecjalizowane w danej dziedzinie przemysłu: W Zielonej Górze znajduje się ośrodek przemysłu włókienniczego(głównie wełnianego), transportowego(wagony), spożywczego, meblarskiego. Żegań także słynie z przemysłu włókienniczego, a ponadto fabryk sprzętu AGD, huty szkła i wyrobu materiałów budowlanych. W Żarach dominuje przemysł odzieżowy, drzewny, produkuje się ponadto szyby samochodowe i materiału budowlane. Pozostałe miasta słyną głównie z przemysłu budowlanego, włókienniczego, drzewnego i spożywczego. Karpacki Okręg Przemysłowy (KOP)– jest to grupa zakładów przemysłowych znajdująca się na terenach Beskidów Wschodnich. Do głównych ośrodków tego okręgu zaliczamy: Krosno, Jasło, Sanok, a także Nowy Sącz. Bardzo wysoko rozwinął się tutaj górnictwo, przetwórstwo ropy naftowej i gazu ziemnego oraz przemysł elektromaszynowy, mineralny, chemiczny i środków transportu. Do największych zakładów na tym terenie należą: Fabryka Autobusów „Autosan” w Sanoku, Fabryka Amortyzatorów w Krośnie, Krośnieńskie Huty Szkła, Zakładu Przemysłu Gumowego „Stomil Sanok” oraz zakłady naprawcze taboru kolejowego „Newag” w Nowym Sączu. Na jego terenie istnieją także kamieniołomy, w których wydobywa się piaskowce . Zdjęcie 7. Autobus wyprodukowany w Sanoku Lubelski Okręg Przemysłowy (LOP) – jest to ze względu na bardzo małą ilość surowców jeden z najsłabiej uprzemysłowionych regionów Polski. Jego największym ośrodkiem przemysłu jest Lublin, który to wraz ze Świdnikiem stanowi grupę miast zatrudniających ponad 40 tysięcy osób. Do pozostałych ośrodków przemysłu LOP-u należą: Puławy, Chełm, Zamość, Kraśnik, Biała Podlaska, Poniatowa, a także Łuków. Na jego terenie główną gałąź przemysłu, dzięki bogatej bazie surowców rolnych stanowi przemysł spożywczy, którego największym ośrodkiem w całym kraju jest Lublin, gdyż znajdują się tutaj między innymi: duże zakłady mięsne, dwie chłodnie składowe, zakłady jajczarsko-drobiarskie, duża cukrownia, zakład rektyfikacji spirytusu, mleczarnie, wytwórnia tytoniu, elewator zbożowy, młyny przemysłowe, słodowania i liczne browary, a także siarkownia chmielu. Zdjęcie 8. Browar w Lublinie Z racji, iż na tym terenie znajduje się aż 8 cukrowni(Lublin, Wożuczyn, Opole Lubelskie, Strzyżów, Werbkowice, Rejowiec, Klemensów i Garbów), to cukrownictwo pełni tutaj bardzo ważną rolę, gdyż jego powstanie i rozwój doprowadziło to powstania dobrych gleb na Wyżynie Lubelskiej. W LOP występuje także przemysł metalowy i maszynowy. Do jego największych zakładów na tym terenie należą fabryka łożysk toczonych w Kraśniku oraz fabryka maszyn rolniczych w Lublinie. Ponadto w rejonie Chełma i Rejowca wykorzystuje się miejscowe złoża margli i kredy, przez co dobrze się tutaj rozwinął także przemysł budowlany. Gdański Okręg Przemysłowy (OPZG) – nazywany jest także Okręgiem Przemysłowym Zatoki Gdańskiej. W skład tego okręgu wchodzi głównie Trójmiasto, ale także inne miasta Aglomeracji Zatoki Gdańskiej oraz miasta takie jak: Elbląg, Starogard Gdański i Malbork. Okręg ten znajduje się nad Bałtykiem i właśnie dlatego podstawą jego rozwoju jest gospodarka morska, w tym przemysł stoczniowy, w skład którego wchodzą stocznie: Gdańska, Gdyńska, Północna, Remontowa i Remontowa Nauta, a także liczne stocznie jachtowe. Zdjęcie 9. Stocznia Gdańska Ponadto bardzo wysoko rozwinięty jest przemysł elektrotechniczny i spożywczy, a w tym takie zakłady jak: „Polmos Starogard Gdański”. Dużą rolę odgrywa tutaj również przemysł chemiczny, reprezentowany przez „Polfarma Starogard Gdański”, zaś w drugiej co do wielkości rafinerii w Polsce, czyli Rafinerii Gdańskiej przerabiana jest ropa naftowa. Krakowski Okręg Przemysłowy (KrOP)– zajmuje 1300 km² i zamieszkuje go ponad milion ludzi. W jego skład wchodzi głównie Kraków oraz takie miasta jak: Bochnia, Skawina, Wieliczka, Myślenice. Ponad polowa jego pracowników zatrudniona jest w przemyśle hutniczym oraz elektromaszynowym, lecz ważną rolę odgrywa tu także przemysł chemiczny, a dokładniej farmaceutyczny i sodowy. Okręg ten specjalizuje się w hutnictwie żelaza i stali, lecz obecnie te dziedziny przemysłu zostały zepchnięte na drugi plan, zaś największe znaczenie ma wówczas przemysł spożywczy, głównie produkcja wyrobów tytoniowych, czekoladowych, a także przetworów owocowo-warzywnych. Jest on bardzo silnie powiązano z Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym, a także Jaworznicko-Chrzanowskim Okręgiem Przemysłowym. W powyższym okręgu występuje bardzo wiele gałęzi przemysłu. Są to: hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych w Krakowie oraz Trzebini; przemysł środków transportu – fabryka maszyn budowlanych i lokomotyw w Chrzanowie; przemysł gumowy – zakłady przemysłu gumowego w Krakowie, produkujące między innymi sprzęt sportowy; przemysł chemiczny – Krakowskie Zakłady Sodowe, Zakłady Chemiczna „Alwernia”; przemysł farmaceutyczny – zakłady „Polfa” i „Pliva” w Krakowie; przemysł wydobywczy – kopalnie soli w Wieliczce i Bochni; przemysł maszynowy – Zakłady Budowy Maszyn i Aparatury im. w Krakowie; przemysł szklarski – huta szkła walcowego „Vitrobud” w Jaroszowcu, a także huta szkła w Krzu; przemysł drzewny w Krzeszowicach; przemysł papierniczy – International Paper Klucze przemysł elektrotechniczny – Zakłady Teletechniczne „Telos” w Krakowie; Centrum Oprogramowania Motorola GSG Poland; przemysł odzieżowy w Krakowie, Trzebini i Myślenicach(„Vistula”); przemysł skórzano-obuwniczy w Krakowie; przemysł energetyczny – elektrociepłownie w Łęgu i Skawinie; przemysł spożywczy – Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Wawel” w Krakowie oraz „Lajkonik Snack w Skawinie; przemysł tytoniowy – Krakowskie Zakłady Tytoniowe. Zdjęcie 10. Kopalnia soli w Wieliczce Częstochowski Okręg Przemysłowy (COP) – jest trzecim do wielkości okręgiem przemysłowym w województwie śląskim. Znajduje się na terenie trzech powiatów: częstochowskiego, kłobuckiego, a także myszkowskiego, stąd też jego strategiczne miasta, czyli: Częstochowa, Kłobuck oraz Myszków. Ponadto znajduje się w granicach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W okręgu tym przez około dwa tysiące lat eksploatowano syderytowe złoża rud żelaza, z tym że dopiero od XIV wieku poprzez kopalnie. Najbardziej COP zaczął się rozwijać pod koniec XIX wieku. Nastąpił wtedy silny rozwój przemysłu metalowego oraz włókienniczego. Powstały wówczas dwie huty, mianowicie Huta Częstochowa oraz otwarta w 1901 roku huta w Zawierciu. Podczas dwudziestolecia międzywojennego okręg ten radził sobie bardzo dobrze, dobrze prosperowało wówczas ponad 350 fabryk, zatrudniających 41 tysięcy osób. II Wojna Światowa nie pozostawiła po sobie większych śladów na tym rejonie, dzięki czemu zaraz po niej rozpoczęto rozbudowę i modernizację hutnictwa, zwiększyło się także wydobyci rud żelaza, coraz lepiej zaczął się rozwijać przemysł włókienniczy, metalowy oraz maszynowy. Jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku były tam czynnych kilkanaście małych podziemnych kopalń rud żelaza, lecz w roku 1970 postanowiono o likwidacji całego górnictwa rud żelaza na ziemiach polskich. Podstawę jego funkcjonowania stanowią bogate tradycje przemysłu metalowego w Rudnikach oraz Kłobucku, przemysłu metalurgicznego, poprzez Hutę Częstochowską oraz przemysłu celulozowo-papierniczego w Myszkowie. Sudecki Okręg Przemysłowy (SOP) – znajduje się w południowo-zachodniej Polsce w Sudetach oraz na ich Przedgórzu. Jego powierzchnia wynosi 6,3 tys. km2. Swoim zasięgiem obejmuję część województwa dolnośląskiego, w tym takie miasta jak: Wałbrzych, Bogatynia, Świdnica, Zgorzelec, Jelenia Góra, Nowa Ruda, Dzierżoniów, Kłodzko, Bielawa, Lubań, Bolesławiec. Ponadto bardzo duża ilość małych zakładów znajduje się na wsiach, dzięki czemu Sudecki Okręg Przemysłowy ma największy stopień uprzemysłowienia wsi w całej Polsce. SOP rozpoczął się rozwijać już w XIX wieku, dzięki wykorzystywaniu obecnych tam surowców mineralnych, a także zasobów surowców naturalnych, takich jak lasy czy woda. Jego cechą charakterystyczną jest duża koncentracja małych i średnich zakładów przemysłowych. W jego historii bardzo istotną rolę odegrał przemysł włókienniczy, zaś obecnie jego charakterystyczną cechą jest różnorodność branż przemysłu. Obszar SOP-u jest bardzo bogaty w surowce mineralne, mianowicie w okolicy Wałbrzycha występują Dolnośląskie Zagłębie Węglowe, w okolicach Bogatyni Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego, a także rudy cynku w okolicy Świeradowa-Zdroju, bazalt w pobliżu Lubania, kwarc w Górach Izerskich, wapień kolo Wojcieszowa, granit w Strzegomiu, porfir i marfir na terenie Gór Kamiennych, marmur koło Stronia Śląskiego, a także sjenit w pobliżu Piławy Górnej. Region ten, poprzez tak silne uprzemysłowienie ma bardzo wiele problemów związanych z ochroną środowiska, takich jak zanieczyszczanie powietrza przez Elektrownie „Turów” oraz problemy spowodowane likwidacją kopalń Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego. Zdjęcie 11. Kopalnia Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego Bydgosko-Toruński Okręg Przemysłowy (BiT) – obecnie, w związku z nomenklaturą europejską nazywany jest Bydgosko-Toruńskim Obszarem Metropolitalnym, czyli okręgiem przemysłowym oraz terenem szybkiej urbanizacji danego obszaru, a w tym przypadku terenu północno-zachodniej Polski, a dokładniej środkowej części województwa kujawsko-pomorskiego. Obejmuje on dwa największe ośrodki tego regionu, czyli Toruń i Bydgoszcz, a także dużą ilość mniejszych miast, takich jak: Aleksandrów Kujawski, Chełmno, Włocławek, Koronowo, Janikowo, Inowrocław, Łysomice, Solec Kujawski, Unisław, Golub-Dobrzyń, Chełmże oraz Ciechocinek. Na obszarze BiT-u wydzielono piec stref inwestycyjnych, a mianowicie: Część Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Łysomicach, Toruński Park Technologiczny, Centrum Transferu Technologii w Toruniu, Bydgoski Park Przemysłowo-Technologiczny, a także Park Przemysłowy w Solcu Kujawskim. Okręg ten wyspecjalizowany jest głównie w przemyśle chemicznym. Na jego obszarze znajdują się poniższe zakłady: zakłady związków organicznych „Zachem” w Bydgoszczy, zakład produkcji włókien sztucznych w Toruniu oraz zakładu sodowe w Inowrocławiu. Zdjęcie 12. Zachem Wrocławski Okręg Przemysłowy (WrOP)– obejmuje on miasto Wrocław wraz z powiatem. Jego powierzchnia wynosi 1081 km². Powstał on głównie w celu zaspokojenia potrzeb swych licznych mieszkańców, a także przebywających tam stale kupców, zajmujących się rzemiosłem. Stąd też Wrocław ma bardzo silnie rozwinięte tradycje rzemieślnicze. Istniało tam wiele warsztatów rzemiosła, których właściciele stawali się z czasem coraz bogatsi, zaś same zakłady zaczęły się przekształcać w zakłady fabryczne. Jednak w wyniku wojny bardzo duża część przemysłu została zniszczona, co było potem bardzo trudne do odbudowy. Obecnie dość specyficzną cechą tego okręgu jest bardzo mała gęstość zaludnienia, gdyż większość obszarów tego powiatu jest terenem rolniczym i występują tu tylko dwa małe miasteczka, a mianowicie Sobótka i Kąty Wrocławskie. Tak więc większość zakładów przemysłowych koncentruje się w samym Wrocławiu, a konkretnie w dzielnicach Fabryczna i Psie Pole. Kolejną dość charakterystyczną cechą tego okręgu jest wielo-branżowość przemysłu, a mianowicie występuje tu przemysł: maszynowo-metalowy, środków transportu, spożywczy, elektrotechniczny, metalowy, odzieżowy oraz chemiczny. Znajduję się tu także wiele zakładów przemysłowych, z których najważniejsze to: Zakłady Produkcji Samochodów w Jelczu, fabryka wagonów marki „Pafawag”, zakład chemii organicznej w Brzegu czy też zakład przetwórczy metali niezależnych we Wrocławiu. Zdjęcie 13. Jedna z wrocławskich fabryk Poznański Okręg Przemysłowy (POP) – jest to jeden z najlepiej rozwiniętych okręgów przemysłowych w Polsce. Zajmuje obszar o powierzchni 2162 km² i ma niecałe 900 tysięcy mieszkańców. Zlokalizowany jest w środkowej części województwa wielkopolskiego. POP tworzy Poznań oraz 17 gmin powiatu poznańskiego. Okręg ten zaczął się gwałtownie rozwijać dopiero w latach 90, kiedy to wokół Poznania zaczęło powstawać wiele fabryk, a niektóre gminy przekształciły się z obszarów rolniczych, na tereny bardzo silnie uprzemysłowione. W efekcie tego powstało tam wiele małych i średnich zakładów produkcyjnych. POP także ma bardzo duży wachlarz branż jeśli chodzi o przemysł. Do najbardziej znanych przedsiębiorstw, mających swoje zakłady w POP zaliczamy: „Terravita” – poznańska fabryka wyrobów czekoladowych; „Pegaz” – poznańska fabryka koncentratów spożywczych; „Celiko” – poznańska wytwórnia herbat owocowych; „Wyborowa” – poznańska wytwórnia alkoholi; „Lech Browary Wielkopolski” – poznański browar; „Sokołów-Pozmeat” – zakład mięsny w Robakowie; „Uniq Lisner” – poznańska fabryka przetworów rybnych; „Imperial Tobacco Polska” – fabryka papierosów w Jankowicach; „Wirgley Poland” – poznańska fabryka gum do żucia; „ – poznańska fabryka wagonów kolejowych; „Man Bus” – fabryka autobusów miejskich w Sadach; „Solaria Bus&Coach” – fabryka autobusów miejskich w Bolechowie; „Volkswagen Poznań” – fabryka samochodów użytkowych; „Bridgestone” – poznańska fabryka opon do samochodów osobowych; „Biofarm” – poznańska fabryka leków roślinnych; „Herbapol. Poznańskie zakłady zielarskie”; „Herlitz” – fabryka artykułów papierniczych w Baranowie; „ – pracownia jubilerska; „Wojskowe zakłady motoryzacyjne” – poznańska fabryka kołowych transporterów opancerzonych i wiele innych. Zdjęcie 14. Poznańska fabryka Cegielskiego Zdjęcie 15. Fabryka Volkswagena w Poznaniu Kalisko-Ostrowski Okręg Przemysłowy(KiO) – jest to okręg przemysłowy w centralnej Polsce, we wschodniej części wielkopolski. Jego głównym ośrodkiem jest Kalisz i Ostrów Wielkopolski, lecz na jego terenie znajduje się także wiele mniejszych miast, takich jak: Skalmierzyce, Odolanów, Przygodzice, Opatówek oraz Raszków. Bardzo duże znaczenie w KiO ma przemysł przetwórczy, a konkretniej: elektromaszynowy w Kaliszu, Ostrowie Wielkopolskim, Krotoszynie oraz Ostrzeszowie, spożywczy we wszystkich ośrodkach, chemiczny w Kaliszu, Ostrzeszowie i Odolanowie, włókienniczo-odzieżowy w Kaliszu, Krotoszynie i Zdunach oraz budowlany w Ostrowie Wielkopolskim. Okręg Jaworznicko-Chrzanowski (JiCh) – okręg przemysłowy, znajdujący się w południowej Polsce, w części województwa śląskiego oraz małopolskiego. Obejmuje obszary dawnego Zagłębia Krakowskiego. Obszar okręgu wynosi około 700km² i jest mieszka w nim ponad 270 000 osób. Często bywa zaliczany do mniejszych jednostek Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. JiCh obejmuje dwa duże ośrodki przemysłu, czyli Jaworzno i Chrzanów, dwa średnie, czyli Libiąż i Trzebinia oraz kilka mniejszych, jak Chełmek, Bukowno, Alwernia i Krzeszowice. W Jaworznie wysoko rozwinięty jest przemysł energetyczny, gdyż znajduję się tam Elektrownia Jaworzno, także dzięki dużej ilości kopalni znacznie rozwinął się przemysł górniczy. Inne gałęzie przemysłu wysoce rozwinięte w Jaworznie to: przemysł hutniczy, elektrotechniczny, chemiczny oraz szklarski. Zaś w powiecie chrzanowskim wysoce rozwiną się przemysł hutniczy, budowlany, a także środków transportu. Zdjęcie 16. Elektrownia w Jaworznie Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy (LiG) – jest to obszar miejsko przemysłowy w województwie dolnośląskim, składa się z 5 powiatów: głogowskiego, polkowickiego, lubińskiego, legnickiego oraz grodzkiego Legnicy. Znajduje się on na Nizinie Śląskiej oraz Wzgórzach Dalkowskich. Na obszarze tym mieszka ok. 500 tys. ludzi i zajmuje on powierzchnie 2735,87 km2. Do głównych ośrodków tego okręgu należą takie miasta jak: Legnica, Polkowice i Głogów. Bardzo duże znaczenie dla LiG-u ma przemysł górniczy, a konkretnie wydobycie rud miedzi w oddziałach wydobywczych KGHM, poprzez odziały: „ZG Lubin”, „ZG Rudna”, „ZG Polkowice-Sieroszowice”. Istotną rolę odgrywa także przemysł hutniczy, na który składają się poszczególne oddziały KGHM, a konkretnie Huty miedzi: „Legnica”, „Głogów I i II”, a także „Cedynia” w Orsku. Kolejną ważną dziedziną przemysłu dla Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego jest energetyka, albowiem przy hutach miedzi w Legnicy i Głogowie działają elektrociepłownie, zaś w Żarkowie planowane jest wybudowanie elektrowni zasilanej 50 wiatrakami. Zdjęcie 17. Fabryka Polkowice-Sieroszowice Olsztyński Okręg Przemysłowy (OOP) – jest to okręg przemysłowy zlokalizowany w powiecie olsztyńskim oraz ostródzkim. Głównym ośrodkiem miejskim OOP-u jest Olsztyn, zaś inne ważne ośrodki to: Ostróda, Morąg, Biskupiec, Olsztynek, Dobre Miasto i Barczewo. W zakładach i fabrykach OOP-u zatrudnionych jest ponad trzydzieści tysięcy osób. Do głównych obszarów przemysłu należy tutaj: przemysł drzewny, a konkretnie meblarski, płyt wiórowych i okleinowych oraz tartaczny, przemysł spożywczy, czyli mięsny, mleczarski, chłodniczy, przetwórstwa płodów rolnych, a także browarny, przemysł elektro-maszynowy, a w szczególności maszynowy, transportowy, metalowy, odlewniczy i elektroniczny, przemysł chemiczny, w skład którego wchodzi przemysł gumowy, tworzyw sztucznych oraz detergentów. Duże znaczenie ma tutaj także przemysł energetyczny, o czym świadczą elektrownie cieplne i wodne, przemysł mineralny, a konkretniej przemysł materiałów budowlanych i cegielniany. Bardzo ważny w OOP-ie jest także przemysł włókienniczy, a w szczególności odzieżowy, tkanin technicznych, łykowy oraz dziewiarski, a także przemysł poligraficzny i przemysł paszowy. Zdjęcie 18. Fabryka opon Michelin w Olsztynie Piotrkowsko-Bełchatowski Okręg Przemysłowy (PiB) – jeden z wielu polskich okręgów przemysłowych, położony jest na Równinie Piotrkowskiej i Wysoczyźnie Bełchatowskiej. Zamieszkuje go ponad ćwierć miliona ludzi. Jego przemysł oparty jest głównie na wydobyciu węgla brunatnego oraz włókiennictwie. Do głównych ośrodków przemysłowych PiB-u zaliczamy takie miasta jak Piotrków Trybunalski oraz Bełchatów, stąd też nazwa tego okręgu, choć czasem też bywa określany mianem dwumiasta. Na jego terenie występują liczne złoża węgla brunatnego, głównie w okolicach gminy Kleszczów, zaś w niedalekiej odległości od Sulejowa znajdują się złoża skał wapiennych. PiB pod względem występujących w nim różnych gałęzi przemysłu możemy podzielić na Bełchatów i okolice, gdzie występuje głównie przemysł wydobywczy, a także na Piotrków i okolice, gdzie dominuje przemysł przetwórczy, maszynowy, włókienniczy, a także logistyka. W Bełchatowie i okolicach znajduje się największa w Europie elektrownia cieplna(Elektrownia Bełchatów), w której spalany jest węgiel brunatny, wydobywany z kopali odkrywkowej, która jest jednym z najważniejszych wykopów w Europie. Ma ona głębokość 190 metrów, szerokość ponad 2,5 kilometra, a długość niecałe 6 kilometrów. Jej wymiary spowodowały, iż ma ona miano „ największej dziury w Europie”. Zdjęcie 19. Kopalnia węgla brunatnego w Bełchatowie Zdjęcie 20. Elektrownia Bełchatów Jeśli zaś chodzi o przemysł Piotrkowa Trybunalskiego, to jest on znacznie bardziej zróżnicowany. Do największych zakładów tego regionu należą: zakłady przemysłu mechanicznego: „PZL-ZSM Piotrków” – produkujące elementy tłoczące, wtryskiwacze itp., a także „Häring” – firma produkująca czujniki i części do układów wtryskowych takich marek jak BMW czy Mercedes. Wysoko rozwinięty jest tu także przemysł włókienniczy, do którego należą zakłady: „Allan I Sp. oraz „Sigma” oraz przemysł przetwórczy – zakłady „Browar Kiper”. Wiele międzynarodowych koncertów utworzyło także w Piotrkowsko-Bełchatowskim Okręgu Przemysłowym swoje centra logistyczne, wśród nich wyróżniamy takie koncerny jak: „IKEA”, „ Kaufland” czy też „ProLogis”. Rybnicki Okręg Węglowy (ROW) – jeden z większych polskich okręgów przemysłowych, skupiający kilka dużych polskich miast oraz mniejszych miasteczek, znajdujących się na terenie Górnego Śląska. Ma on powierzchnię 1300 km². Na jego terenie zamieszkuje ponad 650 tysięcy osób. Głównym miastem okręgu jest Rybnik, zaś inne duże miasta to Jastrzębie-Zdrój, Racibórz, Żory i Wodzisław Śląski. Na terenie ROW-u działa Jastrzębska Spółka Węglowa, w skład której wchodzą kopalnie: „Jas-Mos”, „Borynia”, „Zofiówka”, „Pniówek” oraz „Krupiński”. Przemysł ROW-u jest skupiony głównie na górnictwie węgla kamiennego. Wykorzystywany jest on później w elektrowni w Rybniku oraz w trzech zakładach koksowniczych. W Rybnickim Okręgu Przemysłowym stosunkowo dobrze rozwinął się także przemysł: metalurgiczny, maszynowy, chemiczny, koksowniczy, budowlany, a także energetyczny. Występuje tu także przemysł elektromaszynowy, lecz reprezentowany jest ona zaledwie przez kolka większych zakładów, na przykład Zakłady Budowy i Remontu Maszyn Górniczych w Rybniku, fabryka kołków Raciborzu – „Rafako czy też fabryka obrabiarek ciężkich w Kuźni Raciborskiej – „Rafamet Zdjęcie 21. Elektrownia Rybnik Bibliografia: Encyklopedia Audiowizualna Britannica: - tom Ekonomia i gospodarka - tom Geografia I i II Świat - Atlas Geograficzny. wyd. Piętka Schematy: Zdjęcia: Autor opracowania: Marcin Marcinkowski Śląsko-Krakowski Okręg Przemysłowy W jego obrębie leżą Kraków, Katowice, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Rybnik, Tychy, Częstochowa, Bielsko-Biała. Dawniej na jego terenie wyróżniano 4 różne Okręgi Przemysłowe (Górnośląski, Częstochowski, Bielski, Krakowski). Powstał w oparciu o bogata bazę surowcową, obfite zasoby siły roboczej, chłonnego rynku zbytu, intensywnie rozwijającego się zaplecza naukowo-badawczego. Rozwiniętych zostało kilka rodzajów przemysłu, a wśród nich paliwowo-energetyczny wraz z wydobyciem węgla kamiennego, maszynowy specjalizujący się w budowie maszyn i urządzeń przemysłowych oraz samochodów osobowych, metalurgiczny wykorzystujący surowce zarówno lokalne jak i importowane, elektroniczny, mineralny, spożywczy, chemiczny. Warszawski Okręg Przemysłowy Obejmuje głównie metropolię Warszawy i mniejszych miast leżących wokół stolicy takich jak Pruszków, Wołomin, Piaseczno, Ożarów Mazowiecki. Następuje jego szybki rozwój dzięki położeniu w centrum kraju, dużej ilości wykwalifikowanej kadry robotniczej, chłonnego rynku zbytu oraz dobrze rozwiniętego zaplecza naukowo-badawczego. Obejmuje swą działalnością takie rodzaje przemysłu jak elektroniczny, elektrotechniczny, farmaceutyczny, metalurgiczny, odzieżowy, poligraficzny, perfumeryjno-kosmetyczny, środków transportu, precyzyjny. Poznański Okręg Przemysłowy Obejmuje Poznań, Gniezno, Wrześnię, Szamotuły Śrem, Swarzędz. Powstał i rozwija się w oparciu o dobrą i dużą ilość siły roboczej, ale również dogodnemu przestrzennemu ułożeniu komunikacyjnemu. Rozwinął się tu przemysł elektromaszynowy, środków transportu, meblarski, spożywczy, chemiczny. Łódzki Okręg Przemysłowy Obejmuje Łódź, Piotrków Trybunalski, Zgierz, Pabianice, Tomaszów Mazowiecki. Swój rozwój zawdzięcza położeniu w centrum Polski, z czym się wiąże bardzo dobra dostępność komunikacyjna oraz dużym zasobom siły roboczej. Główną gałęzią przemysłu jest odzieżowy i włókienniczy. Poza tymi dwoma rozwinął się również spożywczy. Obecnie przechodzi restrukturyzację. Gdański Okręg Przemysłowy Obejmuje swym zasięgiem Gdańsk, Gdynię, Pruszcz Gdański, Starogard Gdański, Tczew. Jego rozwój był możliwy dzięki nadmorskiemu położeniu, co spowodowało rozwój portów oraz zasobności w siłę roboczą. Najlepiej rozwinięte gałęzie przemysłu to przede wszystkim rafineryjny i stoczniowy, a poza nimi również chemiczny, elektroniczny, elektrotechniczny. Bydgosko-Toruński Okręg Przemysłowy Najważniejszymi ośrodkami jest Bydgoszcz, Toruń, Inowrocław, Świeć. Rozwinął się w oparciu o dobre zasoby wodne, dogodnej dostępności komunikacyjnej i sile roboczej. Głównymi gałęziami przemysłu są chemiczny, maszynowy, spożywczy. Wrocławski Okręg Przemysłowy Usytuowany wokół Wrocławia. W jego skład wchodzi również Oława, Oleśnica, Jelcz-Laskowice. Powstał dzięki dużej dostępności komunikacyjnej oraz sile roboczej. Jest wyspecjalizowany w budowie maszyn i urządzeń energetycznych oraz środków transportu, ale również w przemyśle spożywczym i chemicznym. Sudecki Okręg Przemysłowy Obejmuje Wałbrzych, Jelenią Górę, Kłodzko, Nową Rude, Dzierżoniów. Podstawą jego utworzenia była lokalna baza surowcowa. Obecnie najlepiej rozwinięty w jego obrębie jest przemysł wydobywczy (o mniejszym znaczeniu niż niegdyś), włókienniczy, odzieżowy, chemiczny, mineralny. Obecnie na wielu obszarach będących niegdyś Okręgami Przemysłowymi obecnie dochodzi do ich transformacji w Specjalne Strefy Ekonomiczne. Dzieje się tak, ze względu na spadek znaczenia przemysłu, jego nierentowność. Geografia społeczno-ekonomiczna zajmuje się przestrzennym zróżnicowaniem i wzajemnymi zależnościami występującymi pomiędzy środowiskiem geograficznym a działalnością człowieka. Bada uwarunkowania przestrzennego rozmieszczenia działalności gospodarczej oraz wzajemne zależności zachodzące pomiędzy przyrodą i gospodarującym społeczeństwem. Zajmuje się gospodarką człowieka i społeczeństwem – takimi dziedzinami jak: geografią zaludnienia, osadnictwa, zasobami naturalnymi, przemysłem, rolnictwem, transportem, usługami, handlem zagranicznym a wyniki jej badań informują o rozwoju danego państwa. Gospodarka to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie (gospodarka regionalna), kraju (gospodarka narodowa) lub na całym świecie (gospodarka światowa) polegającej na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności. Kraje znajdujące się w początkowej fazie rozwoju gospodarczego czerpią zyski głównie z sektora I – rolniczego. Z czasem, w miarę rozwoju przemysłu i usług, zmniejsza się jego znaczenie. Obecnie w Polsce w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie jest zatrudnionych 12% wszystkich pracujących, a odsetek ten systematycznie maleje. Przemiany gospodarcze, które zaszły w naszym kraju po 1989 roku, spowodowały szybki wzrost zatrudnienia w usługach, a zmniejszenie w rolnictwie i przemyśle. W wyniku działalności gospodarczej powstają różnorodne dobra materialne i niematerialne. Dwa główne działy gospodarki narodowej – rolnictwo i przemysł – wytwarzają dobra materialne, tzn. konkretne produkty. W trzecim sektorze – usługi – nie wytwarza się żadnych przedmiotów materialnych. Usługi obejmują nieprodukcyjną działalność człowieka, mają na celu zaspokojenie potrzeb innych ludzi. Mówimy, że usługi to świadczenia jednych osób na rzecz innych. Katalog usług jest bardzo szeroki, a ich różnorodność rośnie wraz ze wzrostem gospodarczym i bogaceniem się mieszkańców. Geografia społeczno-ekonomiczna Polski – rolnictwo. Rolnictwo – zaliczane do I sektora gospodarki narodowej, obejmuje uprawę roślin oraz hodowlę zwierząt. Jego celem nadrzędnym jest wytwarzanie żywności, dostarczanie jej mieszkańcom kraju, paszy dla zwierząt oraz surowców przemysłowi przetwórczemu. Produkcja rolna dzieli się na roślinną i zwierzęcą. Uprawa roślin dostarcza ziarna zbóż, warzyw i owoców. Dzięki hodowli zwierząt mamy przede wszystkim mięso, a ponadto mleko, jaja, tłuszcze, skóry i inne. Funkcje rolnictwa; gospodarczą – dostarcza żywność, paszę dla zwierząt i produkty dla przemysłu, społeczną – tworzy miejsca pracy; przestrzenną – przekształca naturalny krajobraz. Podstawowe czynniki przyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa to ukształtowanie terenu, warunki hydrologiczne, jakość gleby i klimat. W Polsce rolnictwu sprzyja przewaga równinnego ukształtowania terenu i umiarkowany klimat. Położenie Polski w strefie umiarkowanej, na styku mas powietrza kontynentalnego z oceanicznym, do tego zmienność pogody, anomalie klimatyczne, to wszystko różnicuje nasz kraj pod względem rozwoju rolnictwa. W rolnictwie ważna jest długość okresu wegetacyjnego, czyli czasu w ciągu roku, w jakim roślina może wzrastać i rozwijać się. Do okresu tego wliczają się wszystkie dni, w których średnia dobowa temperatura powietrza jest większa niż 5°C. Trwa on najdłużej (220-230 dni) na Nizinie Śląskiej, Pojezierzu Lubuskim, Nizinie Szczecińskiej i Kotlinach Podkarpackich. Najmniej korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa z punktu widzenia długości trwania okresu wegetacyjnego panują w Karpatach, Sudetach, oraz na Pojezierzu Suwalskim (190- 200 dni). Na obszarze Polski dominują gleby średniej jakości i słabe, o niewielkiej żyzności ale dzięki prowadzonym zabiegom agrotechnicznym ich wydajność rolnicza jest dobra – około 60% powierzchni gleb jest wykorzystywana rolniczo, reszta jest obsadzona lasami. Najżyźniejsze gleby to czarnoziemy (zawierają dużo próchnicy, stanowią około 1%), czarne ziemie (stanowią 2%; ta gleba ma również bogatą warstwę próchnicy), mady (inaczej gleby rzeczne, stanowią około 5%, występują w dolinach rzecznych, największy obszar to Żuławy Wiślane). Mniej żyzne są bielice, gleby brunatne, rędziny, spotykane na pojezierzach, wyżynach. Gleby najsłabsze to gleby górskie, bagienne i antropogeniczne. Najważniejsze pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa to poziom agrotechniki, wielkość gospodarstw rolnych, towarowość i specjalizacja produkcji rolnej, zatrudnienie w rolnictwie, polityka rolna władz. Użytki rolne stanowią około 60% powierzchni Polski. Zdecydowana większość z nich to; grunty orne – dominują na nizinach (Niż Środkowopolski), najmniej ich można spotkać na porośniętych lasami pojezierzach oraz w górach. kilkanaście procent w skali kraju zajmują łąki i pastwiska – występują w całym kraju, ale najwięcej jest ich na wschodzie – na Mazurach, Podlasiu, Polesiu, Podkarpaciu, w dolinach rzek i na terenach podmokłych, a także w górach. na sady przypada 1% , występują głównie na Mazowszu w okolicach dużych miast. uprawy wieloletnie i ogródki koncentrują się w pobliżu miast. najważniejsze rośliny żywieniowe uprawiane w Polsce to: pszenica, żyto, pszenżyto, jęczmień, owies, ziemniaki, owoce oraz warzywa. buraki cukrowe, rzepak, tytoń, chmiel, jęczmień i ziemniaki to rośliny przemysłowe uprawiane w Polsce. trzy podstawowe grupy zwierząt hodowlanych w Polsce to bydło, trzoda chlewna i drób – coraz częściej chów zwierząt odbywa się w dużych, wyspecjalizowanych i nowocześnie wyposażonych gospodarstwach. Przydatne linki – rolnictwo; E-podręcznik – uprawy na terenie Polski; E-podręcznik – hodowla zwierząt w Polsce; Wydawnictwo Edukacyjne – Wiking – Rolnictwo w Polsce; Twój Portal Rolniczy – Notowania giełdowe; Gazeta Pomorska – Zobacz, jak zmienia się powierzchnia upraw w Polsce. Lata 1950-2015; Geografia społeczno-ekonomiczna Polski – przemysł. Przemysł, ekon. dział nierolniczej produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody oraz ich przetwarzanie w dobra zaspokajające potrzeby ludzi jest prowadzone w dużych rozmiarach, przy zastosowaniu podziału pracy i przy użyciu maszyn (do przemysłu nie zalicza się rzemiosła i budownictwa). [Internetowa encyklopedia PWN] Kilkusetletni rozwój przemysłu na świecie pozwolił zakwalifikować poszczególne rodzaje działalności przemysłowej do określonych branż. Poniższy schemat przedstawia tylko niektóre, ważniejsze z nich. [Branżowy podział przemysłu – Przemysł – Wikipedia, wolna encyklopedia] Przemysł to jedna z trzech głównych gałęzi gospodarki narodowej (obok rolnictwa i usług). Obejmuje produkcyjną działalność człowieka prowadzoną na dużą skalę z wykorzystaniem maszyn i siły rąk ludzkich. Ma na celu wytworzenie dóbr materialnych poprzez pozyskanie i przetworzenie zasobów środowiska naturalnego – w związku z tym dzieli się na przemysł wydobywczy i przetwórczy. Początki rozwoju przemysłu datowane są na koniec XVIII wieku, kiedy to Anglik J. Watt udoskonalił i wdrożył do włókiennictwa maszyny parowe. Była to tzw. pierwsza rewolucja przemysłowa. Druga rewolucja przemysłowa miała miejsce na przełomie XIX i XX wieku i wiązała się z licznymi wynalazkami (np. żarówka), wykorzystującymi prąd elektryczny. Trzecia rewolucja przemysłowa zaczęła się po II wojnie światowej i trwa do dziś, a jej podstawą są zminiaturyzowane technologie zaawansowane, układy scalone. Na ziemiach polskich przemysł na dużą skalę zaczął się rozwijać pod koniec XIX wieku. Podstawą były najpierw surowce mineralne (np. w GOP), a potem duże miasta (Warszawa, Łódź) z zasobami siły roboczej i rynkami zbytu. Po II wojnie światowej polska gospodarka była centralnie sterowana i główny nacisk położono na rozwój przemysłu ciężkiego w oparciu o górnośląski węgiel kamienny. Tabela – okręgi przemysłowe w Polsce Wiek powstania Okręg Przemysł Staropolski hutniczy i metalowy (później też cementowy, ceramiczny, maszynowy, zbrojeniowy) XIX Górnośląski wydobywczy (węgiel kamienny), hutniczy (żelazo, cynk i ołów), energetyczny, maszynowy, chemiczny Warszawski hutniczy, elektroniczny, szklarski, energetyczny, elektromaszynowy ( samochodowy), chemiczny, spożywczy Łódzki włókienniczy, odzieżowy, chemiczny, spożywczy XX Karpacki wydobywczy (ropa naftowa), petrochemiczny i chemiczny, szklarski, maszynowy Rzeszowski chemiczny, elektromaszynowy, szklarski, lotniczy Lubelski wydobywczy (węgiel kamienny), chemiczny, cementowy, elektromaszynowy (samochodowy), spożywczy Legnicko – Głogowski wydobywczy, hutniczy, metalowy (miedź, srebro), elektromaszynowy (samochodowy) Bełchatowski wydobywczy (węgiel brunatny), energetyczny Koniński wydobywczy (węgiel brunatny), energetyczny Wrocławski elektromaszynowy ( wagonowy, samochodowy, AGD), metalowy, energetyczny, spożywczy Poznański maszynowy, elektromaszynowy (samochodowy) chemiczny, elektroniczny, meblarski, spożywczy Bydgosko-toruński chemiczny, włókienniczy, elektroniczny, maszynowy, spożywczy Gdański stoczniowy, petrochemiczny, elektromaszynowy, energetyczny, elektroniczny Szczeciński stoczniowy, chemiczny, elektromaszynowy, energetyczny, spożywczy Sudecki wydobywczy (węgiel brunatny, surowce skalne, dawniej też węgiel kamienny), energetyczny, lekki, spożywczy, farmaceutyczny, ceramiczny, elektromaszynowy W 1989 roku przeszliśmy na gospodarkę rynkową i w związku z tym: wiele nierentownych zakładów przemysłowych zostało zlikwidowanych, a pozostałe musiały poddać się restrukturyzacji i prywatyzacji; zmniejszyło się wydobycie większości surowców mineralnych, a także ogólna wartość produkcji przemysłowej; do upadku zakładów przemysłu lekkiego i elektronicznego w dużym stopniu przyczynił się napływ tanich towarów chińskich; dzięki inwestorom zagranicznym pojawiło się wiele nowych firm przemysłowych, zwłaszcza w Specjalnych Strefach Ekonomicznych; stale spada rola wiodącego niegdyś przemysłu ciężkiego, a rozwijają się inne branże, np. produkcja artykułów gospodarstwa domowego. OKRĘGI PRZEMYSŁOWE W POLSCE OKRĘGI PRZEMYSŁOWE W POLSCE – [Źródło: Od połowy lat 90. XX wieku wartość produkcji przemysłowej w Polsce systematycznie wzrasta. Początkowo był to wzrost powolny, a w latach 2000-2002 wystąpiła nawet pewna stagnacja. Potem jednak zaczął się intensywny rozwój naszego przemysłu, co związane było z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej – otworzyły się dla nas nowe rynki zbytu, a do kraju szerszym strumieniem płynął kapitał zagraniczny. W latach 2008-2009 kryzys ogólnoświatowy wpłynął na spowolnienie rozwoju gospodarczego także i w Polsce. Ale ostatnio znów wyraźnie widoczna jest silna tendencja wzrostowa. Rosnąca wartość ogólna produkcji przemysłowej nie oznacza wzrostu jej udziału w PKB (produkcie krajowym brutto). Niekiedy było wręcz przeciwnie, np. pod koniec lat 90. XX wieku udział ten spadał – był to skutek intensywnego rozwoju usług, co podnosiło ogólną wartość PKB. Obecnie przemysł w Polsce rozwija się w mniej więcej takim samym tempie jak cała gospodarka, toteż jego udział w PKB ustabilizował się na poziomie nieco ponad 30%. Na wzrost wartości produkcji przemysłowej w Polsce pracują setki firm. Corocznie układane są rankingi tych firm, by pokazać, które z nich osiągają najwyższe przychody i zyski, które zatrudniają najwięcej pracowników. Daje to pewien ogólny obraz najlepiej rozwijających się gałęzi przemysłu. Mapa poniżej pokazuje, iż najbardziej uprzemysłowiona jest Polska Południowa i Centralna oraz duże miasta. Największe firmy przemysłowe w Polsce – 2012 r. – [Źródło: [Źródło: Przydatne linki – przemysł: Wydawnictwo Edukacyjne – Wiking – przemysł w Polsce; E- podręczniki – Wolna Encyklopedia Wikipedia – Gospodarka Polski; Wolna Encyklopedia Wikipedia – branżowy podział przemysłu; Wolna Encyklopedia Wikipedia – okręgi przemysłowe w Polsce; Państwowy Instytut Geologiczny – surowce mineralne Polski; GUS – Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej Polski w styczniu 2018 r. Informacje sygnalne – r. Warszawski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe należy wymienić: Warszawę, Wołomin, Otwock, Piaseczno, Legionowo, Konstancin-Jeziorna, Pruszków; bardzo duży udział inwestycji zagranicznego kapitału, który przyciąga stolica państwa, duże rynki zbytu, rozwój przemysłu: poligraficznego, odzieżowego, elektromaszynowego- tutaj samochody, maszyny budowlane, sprzęt TV i gospodarstwa domowego, hutnictwo metal; Górnośląski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Katowice, Rybnik, Sosnowiec, Zabrze, Bytom, Dąbrowa Górnicza, Jastrzębie, Gliwice; największy okręg przemysłowy Polski, wytwarza około 20 % całej produkcji przemysłowej; bark tutaj dominacji jednego dużego ośrodka przemysłowego, najgęściej zaludniony, opiera się na wydobyciu surowców mineralnych, stąd duża dewastacja środowiska naturalnego; tutaj rozwinęły się wszystkie gałęzie przemysłowe; przemysł energetyczny, hutniczy, lekki, spożywczy, poligraficzny, samochodowy, maszynowy i inne; Poznański Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Poznań, Swarzędz, Kórnik, Mosina; dogodne położenie komunikacyjne i zaplecze kadry pracowniczej sprawia, że jest atrakcyjnym miejscem dla inwestorów; rozwój przemysłu odzieżowego, meblarskiego spożywczego, elektromaszynowego, kosmetycznego; Staropolski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Kielce, Starachowice, Radom, Skarżysko-Kamienna, Ćmielów, Ożarów, Opoczno, Ostrowiec Świętokrzyski; to bardzo stary okręg przemysłowy, oparty na wydobyciu surowców mineralnych (słynne dymarki), przede wszystkim rozwój przemysłu hutniczego, mineralnego, ceramicznego — zakłady w Ćmielowie, chemicznego, spożywczego, obuwniczego, środków transportu; Łódzki Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Łódź, Pabianice, Ozorków, Zduńska Wola, Sieradz, Zgierz, Tomaszów Mazowiecki, Aleksandrów; założony w XIX wieku jako okręg włókienniczy, początki to bardzo dynamiczny rozwój i liczne miejsca pracy, zwłaszcza dla kobiet, dlatego występuje tu najwyższy współczynnik feminizacji w Polsce; lata następne to restrukturyzacja przemysłu i kryzys przemysły włókienniczego — załamanie rynku wschodniego i brak odbiorców, napływ tanich włókien z Azji; obecnie dominacja przemysłu lekkiego, także przemysł chemiczny, elektromaszynowy, spożywczy; stosunkowo wysokie bezrobocie i patologie społeczne; Gdański Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Gdańsk, Gdynia, Sopot, Starogard Gdański, Tczew, Kwidzyn; utworzony przez aglomerację Trójmiasta (Gdańska, Gdyni i Sopotu) oraz miast ościennych; duży rynek zbytu i bliskość morza sprawia, że rozwija się przede wszystkim przemysł: stoczniowy, rafineryjny, przetwórstwo ryb, spożywczy, chemiczny i elektroniczny; Krakowski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Kraków, Brzesko, Bochnia, Krzeszowice, Skawina, Wieliczka, Myślenice, Chrzanów; dominacja Krakowa jako centrum aglomeracji krakowskiej, a mniejsze ośrodki satelickie są powiązane z centrum; liczne gałęzie przemysłu: przemysł spożywczy to Zakłady Wawel w Krakowie, cukrowniczy, piwny w Brzesku, tytoniowy, metalurgiczny, hutniczy, chemiczny, elektromaszynowy, poligraficzny; relatywnie słabe zaplecze naukowo-badawcze w całej aglomeracji krakowskiej; Bielski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Andrychów, Bielsko-Biała, Kęty, Cieszyn, Żywiec, Ustroń, Skoczów, Czechowice-Dziedzice; nastawiony na przemysł włókienniczy, przede wszystkim tkaniny wełniane; także przemysł elektromaszynowy, samochodowy (samochody osobowe), chemiczny, metalowy, spożywczy; Wrocławski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Wrocław, Brzeg, Oława, Oleśnica, Jelcz, Twardogóra; dominacja Wrocławia — tutaj skupia się głownie przemysł elektromaszynowy (tabor kolejowy, maszyny, autobusy i samochody osobowe, sprzęt AGD, obrabiarki), chemiczny (lakiery, farby, garbniki syntetyczne, lekarstwa), przemysł spożywczy (piwowarski, cukrowniczy, tłuszczowy, młynarski), przemysł lekki (odzieżowy, obuwniczy — Oleśnica); Bydgosko-Toruński Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Toruń, Bydgoszcz, Janikowo, Inowrocław, Kruszwica; obecność złóż soli kamiennej stała się podstawą do rozwoju przemysłu górnictwa (Inowrocław); inne gałęzie: przemysł spożywczy (mięsny, tłuszczowy, cukrowniczy), włókien syntetycznych, mineralny (cement, szkło, wapno), elektromaszynowy, meblarski; przemysł jest skupiony głównie w Toruniu i Bydgoszczy; Sudecki Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Jelenia Góra, Wałbrzych, Bogatynia, Bolesławiec, Kłodzko, Świdnica, Lubań, Kamienna Góra, Zgorzelec, Strzegom, Strzelin; dużo małych ośrodków przemysłowych, liczne gałęzie przemysłu: paliwowo- energetyczny (Turoszów), przemysł lekki (tkaniny z lnu, dywany), mineralny (porcelana, szkło gospodarcze, fajans, pozyskiwanie granitu, min. Wałbrzych), chemiczny, farmaceutyczny; duży problem z degradacją środowiska naturalnego i bezrobociem, na skutek załamania rynków zbytu i produkcji przemysłowej; Karpacki Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Krosno, Jasło, Gorlice, Jedlicze, Sanok, Nowy Sącz; raczej słabo wykształcony — brak dużych pokładów surowców mineralnych; przemysł elektromaszynowy, szklarski, zakłady wydobywające i przetwarzające ropę naftowa — Jedlicze, Krosno, Jasło; Rzeszowski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Rzeszów, Dębica, Mielec, Łańcut; rozwój przemysłu mineralnego (szkło, porcelana), spożywczego(spirytusowy, cukierniczy, mięsny), chemiczny (opony Dębica, farby, lakiery), elektromaszynowy (sprzęt AGD, samoloty); Tarnobrzeski Okręg Przemysłowy — główne ośrodki przemysłowe: Tarnobrzeg, Stalowa Wola, Leżajsk, Sandomierz, Nisko, Nowa Dęba; niegdyś podstawą rozwoju były złoża siarki, dziś wydobycia zaprzestano, a tereny pokopalniane są objęte restrukturyzacją; obecne gałęzie przemysłowe: elektromaszynowy (sprzęt dla wojska), spożywczy (piwny, mięsny, przetwórstwo owocowo-warzywne), mineralny; 10. GOSPODARKA II RZECZYPOSPOLITEJ (MAPY 10. i 11.) Po 1922 roku w granicach Polski znalazły się tereny znacznie różniące się od siebie pod względem gospodarczym. Różnice te wynikały przede wszystkim ze statusu, jakie ziemie polskie miały w poszczególnych państwach zaborczych. W najlepszej stanie były ziemie uzyskane od Niemiec. Niemcy traktowali Wielkopolskę i Pomorze jako swój spichlerz, dlatego tereny te były bardzo dobrze rozwinięte rolniczo. Duże znaczenie miał również Śląsk, który – o czym trzeba pamiętać – należał do Prus już od połowy XVIII wieku (nie był terenem uzyskanym w wyniku rozbiorów Polski) i był trzecim, po Zagłębiu Ruhry i Zagłębiu Saary, okręgiem przemysłowym byłego Cesarstwa Niemieckiego. Niezwykle ważne jest to, że terenów tych nie dotknęły zniszczenia wywołane I wojną światową. Należące do Rosji ziemie Królestwa Polskiego były najbardziej wysuniętymi na zachód obszarami państwa carów, dlatego też miały ułatwiony dostęp do kapitałów zachodnich. Stosunkowo dobrze funkcjonowały więc tutaj ważne dla Rosji okręgi przemysłowe: warszawski (przemysł metalowy i maszynowy), łódzki i białostocki (włókiennictwo) oraz dąbrowski (przemysł ciężki i górnictwo węgla kamiennego). Większość mieszkańców Królestwa utrzymywała się jednak z pracy na roli, podobnie jak przeważająca większość mieszkańców na ziemiach leżących na wschód od Bugu. Wszystkie te obszary niezwykle ucierpiały w czasie I wojny światowej. Najpierw Rosjanie wywieźli w głąb Rosji wiele fabryk wraz z wykwalifikowanymi robotnikami i ich rodzinami, potem, po przejściu frontu, rabunkowa gospodarka okupanta niemieckiego i austriackiego mocno pogorszyła sytuację, a w 1920 roku najazd bolszewicki po raz kolejny przyniósł spustoszenie i zniszczenia. Ziemie byłego zaboru austriackiego także ucierpiały w wyniku wojny, zwłaszcza część Małopolski Wschodniej. Przed wybuchem wojny ziemie te nie były zbyt rozwinięte gospodarczo. Dominowało rolnictwo, czasami bardzo prymitywne i mało wydajne. Spore znaczenie dla cesarsko-królewskiej monarchii Habsburgów miały jednak działające tu kopalnie soli i kopalnie ropy naftowej. Po 1922 roku najważniejszym problemem było odbudowanie zniszczonego gospodarczo kraju i zintegrowanie wszystkich trzech zaborów. A różnice między nimi były istotne: odmienne waluty, różne systemy prawne i administracyjne, brak jednolitej infrastruktury kolejowej i drogowej i inne. U progu niepodległości wartość produkcji przemysłowej na ziemiach polskich osiągała poziom zaledwie 30 proc. produkcji sprzed wojny. Wprowadzenie w 1919 roku marki polskiej miało być pierwszym krokiem do uporządkowania sytuacji finansowej rodzącego się państwa. Nowa waluta nie zawsze przyjmowana była z wiarą w jej siłę i stabilność. Państwo nie miało wystarczających dochodów, aby móc opłacić wszystkie swoje wydatki, zwłaszcza w czasie trwającej wojny. Systematycznie rosła dziura budżetowa, którą starano się uzupełnić pożyczkami zagranicznymi, zaciąganymi przeważnie na niekorzystnych warunkach. Banki zachodnie nie traktowały bowiem młodego państwa jak wiarygodnego partnera i liczyły się z jego rychłym upadkiem. W tej sytuacji rząd zmuszony był pokrywać niedobory budżetowe, drukując pieniądze. Prowadziło to do inflacji, która w swej początkowej fazie przyniosła pozytywne skutki. Polskie towary stały się bardziej konkurencyjne na rynkach międzynarodowych, co przełożyło się na wzrost eksportu. Wobec systematycznego spadku wartości marki społeczeństwo nie było zainteresowane gromadzeniem oszczędności, a wydawaniem. Prowadziło to do wzrostu popytu i rozwoju rynku wewnętrznego. Coraz tańsze koszty pracy wpływały ponadto na spadek bezrobocia. Z czasem jednak inflacja stawała się coraz bardziej dynamiczna i około 1923 roku przerodziła się w hiperinflację. Ceny rosły w zastraszającym tempie, eksport stawał się nieopłacalny, a rynek wewnętrzny zanikał, gdyż zubożałe i zarabiające coraz mniej społeczeństwo nie mogło pozwolić sobie na zakupy. Wzrost inflacji i zjawisko hiperinflacji ilustruje kurs marki polskiej w stosunku do dolara. W 1918 roku wynosił 9, rok później 110, a 590 w 1920 roku. W 1921 roku jeden dolar kosztował już 2 tysiące 922 marki polskie, a w 1922 roku nawet 17 tysięcy 800 marek polskich. W grudniu 1923 roku za dolara trzeba było zapłacić aż 6 milionów 375 tysięcy marek polskich. W grudniu 1923 roku prezydent Stanisław Wojciechowski powołał pozaparlamentarny rząd fachowców, którego celem było zrównoważenie budżetu i wprowadzenie nowej, stabilnej waluty. Na czele rządu stanął Władysław Grabski. Nowy gabinet uzyskał poparcie parlamentu i otrzymał nadzwyczajne uprawnienia (na przykład możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy), co ustabilizowało kurs marki polskiej względem dolara. Dzięki tym posunięciom zrównoważono budżet. Na początku 1924 roku utworzono Bank Polski, który wymienił markę na złotego. Wartość jednego złotego polskiego ustalono na 1,8 miliona marek i 5,18 dolara. Nowa waluta musiała mieć ustawowe pokrycie w 30 procentach w rezerwach kruszcowo-walutowych Banku Polskiego. Dzięki wysiłkowi całego społeczeństwa, przede wszystkim zaś kapitału prywatnego, sytuacja powoli wracała do normy. Poprawa sytuacji nie trwała jednak długo. Stabilna i mocna waluta powodowała, że polskie towary przestały być konkurencyjne za granicą i spadł na nie popyt. Więcej importowano, a mniej eksportowano, co prowadziło do ujemnego bilansu w handlu zagranicznym. Ratunkiem było podniesienie ceł. Zbiegło się to z wygaśnięciem umowy na bezcłowy wwóz do Niemiec polskiego węgla. Niemcy zabronili sprowadzania polskiego węgla, czym rozpoczęli wojnę celną z Polską. Obie strony konfliktu zaczęły podnosić cła na towary przeciwnika i zakazały importu określonych towarów. Polska strona początkowo odczuła jej skutki bardzo boleśnie. Ponownie zwiększył się deficyt budżetowy i konieczne było odejście od drastycznego pilnowania kursu złotego. Wróciła inflacja, choć na dużo mniejszą skalę. Ostatecznie jednak wojna celna przyniosła też pewne korzyści. Polska gospodarka musiała bowiem uwolnić się od silnych związków gospodarczych z Niemcami, poszukać nowych rynków zbytu, przede wszystkim dla węgla. Zaowocowało to przyspieszeniem rozbudowy portu w Gdyni i budową magistrali węglowej. Lata 1926–1930 to czas stosunkowo dobrej koniunktury dla polskiej gospodarki, co wiązało się między innymi z przezwyciężeniem przez gospodarkę światową skutków wywołanych wojną i ogólnoświatowym rozwojem gospodarczym. Jednocześnie zmieniła się polityka polskiego rządu, który zdecydował się na wprowadzenie etatyzmu, czyli zwiększonej ingerencji państwa w życie gospodarcze. Dzięki pożyczkom ponownie ustabilizowano kurs waluty, dbając, aby jego wysokość wspierała konkurencyjność polskich towarów w Europie. Państwo przejęło rolę inwestora w gospodarce, przyczyniając się do rozbudowy przedsiębiorstw o charakterze strategicznym, na przykład zbrojeniowym. Do inwestowania w Polsce zachęcano również kapitał zagraniczny. Mimo bezspornych sukcesów gospodarczych rządu, rozwój gospodarczy kraju nie przebiegał równomiernie. Pogłębiały się różnice wynikające jeszcze z czasów zaborów. Ziemie województw zachodnich i części centralnych miały dobrze rozwinięty przemysł i wysokorozwinięte, intensywne rolnictwo, co sprawiało, że były bogatsze. Z czasem zaczęto je nazywać Polską A. W pozostałych województwach dominowało tradycyjne, bardzo rozdrobnione i czasami wręcz prymitywne rolnictwo. Wyjątkiem były tereny wokół Białegostoku, na których rozwijał się przemysł włókienniczy oraz wokół Jasła, Krosna, Borysławia i Drohobycza, gdzie istniały ośrodki górnictwa naftowego. Województwa te były ubogie i zacofane. Przylgnęła do nich nazwa Polska B. Te regiony kraju miały do zaoferowania niemal wyłącznie produkty rolnicze, podczas gdy z Polski A pochodziło ponad 90 proc. produkcji przemysłowej (w tym, na przykład, niemal 100 proc. produkcji energii elektrycznej i ponad 80 proc. produkcji żelaza i nawozów sztucznych). Dobra koniunktura w gospodarce światowej skończyła się gwałtownie w październiku 1929 roku. Rozpoczął się wówczas tak zwany wielki kryzys ekonomiczny, który dotknął właściwie wszystkie państwa na świecie, a kraje rolnicze (jak Polska) odczuły go wyjątkowo boleśnie. Pierwszym aktem kryzysu było wycofanie się z Polski kapitału zagranicznego i żądanie przez niego wcześniejszych spłat kredytów. Wstrzymano inwestycje, ograniczono produkcję, a niektóre zakłady zamknięto. Doprowadziło to do wzrostu bezrobocia, co przełożyło się na kryzys rynku wewnętrznego. Społeczeństwo ubożało i nie mogło pozwolić sobie na duże wydatki z budżetów domowych. Ceny produktów przemysłowych utrzymywały się na wysokim poziomie, co czyniło je niedostępnymi dla coraz większej grupy osób. Jednocześnie drastycznie spadały ceny żywności. Uderzało to w chłopów, ich dochody bowiem także malały. Próby zwiększenia dochodów poprzez wzrost ilości towarów rolnych tylko pogłębiały kryzys. Rolnicy musieli wyprzedawać całe zapasy, aby się utrzymać. Na terenach wschodnich i południowo-wschodnich województw Rzeczypospolitej, gdzie dominowały małe lub bardzo małe gospodarstwa, pojawił się głód. W 1929 roku bezrobotnych poza rolnictwem było siedemdziesiąt tysięcy osób. Po 1929 roku bezrobocie rosło lawinowo. W 1930 roku było już dwieście czterdzieści tysięcy bezrobotnych, w 1931 roku – pięćset dwadzieścia tysięcy. W roku 1933 bez pracy było siedemset osiemdziesiąt tysięcy osób. Od 1934 roku bezrobocie zaczęło spadać i w 1936 roku wynosiło sześćset dwadzieścia tysięcy. Aby ratować załamujący się budżet państwa, rząd zdecydowanie ograniczył wydatki państwa na pensje urzędników, opiekę socjalną, kulturę i oświatę. Za wszelką cenę starano się nie dopuścić spadku wartości złotówki. Zdecydowano się zatem na prowadzenie polityki deflacji, czyli wycofywania z rynku nadmiaru pieniędzy. Dzięki tym działaniom ceny wprawdzie nie rosły a złoty zachował swoją wartość, ale pozbawione dochodów społeczeństwo ubożało, pauperyzowało się coraz bardziej. Kurczył się rynek wewnętrzny, producenci nie mogli znaleźć nabywców na swe artykuły, ograniczali więc produkcję i zatrudnienie, co prowadziło do dalszego wzrostu bezrobocia. Należało szukać innych rozwiązań. W 1932 roku zdecydowano się sięgnąć po wzorce z USA, gdzie przezwyciężono kryzys poprzez interwencjonizm państwowy i kontrolowaną inflację. Także w Polsce postanowiono obniżyć ceny, umorzyć zaległości podatkowe oraz zlikwidować zadłużenie chłopów. Aby ograniczyć bezrobocie, zorganizowano roboty publiczne finansowane z państwowego Funduszu Pracy. Rząd wykupił udziały bankrutujących przedsiębiorstw, czym uratował je przed upadkiem i mogły one dalej zatrudniać pracowników. Polska była zbyt ubogim krajem, by działania te można było prowadzić na dużą skalę. Przyniosły jednak efekt, między innymi dzięki poprawie światowej koniunktury na polskie zboże, i stopniowo od 1935 roku kraj zaczął przezwyciężać kryzys i stabilizować gospodarkę. Wzrastał popyt wewnętrzny i powoli malało bezrobocie. Duże znaczenie miały w tym zakresie działania podjęte przez ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego, który w czerwcu 1936 roku przedstawił założenia czteroletniego planu inwestycyjnego. Plan zakładał walkę z bezrobociem, wzrost eksportu i inwestycje w przemysł zbrojeniowy. Sztandarowym projektem planu było wybudowanie w widłach Wisły i Sanu Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP). Wybór miejsca podyktowany był względami strategicznymi (z dala od zagrożonych granic wschodniej i zachodniej) oraz społecznymi (wielu bezrobotnych w regionie). COP miały tworzyć zakłady przemysłu chemicznego, zbrojeniowego i elektrownie, a ich budowa miała być finansowana z funduszy państwowych. W ramach inwestycji w ciągu trzech lat powstały między innymi zakłady przemysłu zbrojeniowego w Radomiu i Sanoku, elektrownia w Rożnowie, zakłady przemysłu metalowego w Stalowej Woli, fabryki lotnicze w Mielcu oraz chemiczne w Dębicy, Chorzowie i Mościcach pod Tarnowem. Ta ostatnia – Państwowa Fabryka Związków Azotowych – była jedną z najnowocześniejszych fabryk chemicznych w Europie. Wszystkie te działania pozwoliły w 1938 roku osiągnąć polskiej gospodarce podobny stan, jaki był na ziemiach polskich pod zaborami w 1913 roku. Jeśli przyjmiemy, że w 1913 roku wskaźnik produkcji na ziemiach polskich wynosił 100 proc., to w porównaniu z nim produkcja przemysłowa w Polsce w 1923 roku wynosiła prawie 67 proc., a w 1929 roku wzrosła do 80,7 proc. W latach kryzysu światowego wskaźnik drastycznie spadł, osiągając wartość 50,5 proc. w 1932 roku Z zapaści udało się wyjść dopiero przed wybuchem II wojny światowej. Wskaźnik produkcji przemysłowej osiągnął wówczas wartość 94,5 proc. W grudniu 1938 roku wicepremier Kwiatkowski ogłosił sukces swojego planu, który na początku 1939 roku był już wykonany znacznie przed czasem i przygotował założenia kolejnego, tym razem piętnastoletniego planu rozbudowy Rzeczypospolitej. Miał on składać się z pięciu faz podzielonych na trzyletnie odcinki. W pierwszej fazie zakładano intensywną rozbudowę sił zbrojnych, w drugiej fazie planowano rozbudować infrastrukturę komunikacyjną, w trzeciej – inwestycje miały poprawić stan rolnictwa i oświaty, w czwartej – chciano zintensyfikować procesy urbanizacyjne i industrializacyjne, a w fazie ostatniej (1951–1954) miały zostać przeprowadzone działania na rzecz ograniczenia różnic pomiędzy Polską A i Polską B. Założenia planu były niezwykle ambitne, ale i bardzo trudne do wykonania. Zdawano sobie sprawę, że przedstawione hasła, w obliczu nadchodzącej wojny, miały jednak istotny wydźwięk propagandowy.

okręgi przemysłowe w polsce na mapie